Categoría: Arquivo Joferpa
Memoria das Heroínas de Sálvora. No 30 aniversario do pasamento de María de Sálvora
Memoria das Heroínas de Sálvora . Xosé María Fernández Pazos
Enfilamos o derradeiro trimestre deste ano no que lembramos os cen do naufraxio do vapor-correo Santa Isabel nos baixos da Illa de Sálvora. Desgraciadamente a situación sanitaria dos últimos dous anos non axudou a lembrar como se merecía esta traxedia que deixou tan fonda lembranza na nosa comarca, ata o punto de que naqueles anos vinte foi coñecido como o “Titanic Galego” polos medios de comunicación de época.
Heroísmo, xenerosidade e nobreza destacan naquel suceso lutuoso que durante décadas quedou no esquecemento, pero que hoxe lembramos con orgullo.
Este 15 de outubro cúmprense trinta anos do pasamento de María Fernández Oujo, máis coñecida como María de Sálvora quen tiña 16 anos o día do naufraxio, a derradeira das heroínas en falecer, e que aquela noite do 2 de xaneiro de 1921, interveu temerariamente no rescate das mulleres, homes e nenos do Santa Isabel. Xunto a ela estaban Cipriana Oujo Maneiro (24) e Josefa Parada Crugeiras (32), que se botaron cara a praia da Area dos Bois, onde permanecían varadas as dornas dos colonos. Estas mulleres xunto a outros veciños, subiron as pequenas embarcacións e remarían en axuda dos náufragos.
Tres foron as dornas que sairon en auxilio. Amais da xa citada, noutra ían Francisco Oujo Lema, José Parada e Manuel Caneda Crujeiras, quenes auxiliarían o bote número 8 do vapor-correo axudados polas mulleres no remolque ata terra. Rescatarían amais a outras oito persoas que estaban na auga. Unha terceira dorna levaba a José Oujo Lema e a Cipriana Crujeiras Reiris (48) quenes prestarían tamén axuda. Mentres outra dorna ía cara a Ribeira a avisar do suceso. Desde terra prestarían auxilio os poucos veciños que permanecían aquela noite en Sálvora, xa que o resto dos habitantes da aldea estaban en terra pasando fin de ano, e o tempo revolto impedira que regresasen a illa.
O vapor embarrancou nos baixos da Pegar, fronte o faro, e todo apunta a que a causa foi a “serrasón” que non permitiu tomar posición exacta o vapor con respecto ós faros, ata o punto que pensaron que embarcaran en Ons.
O acontecido aquela noite marcaría a vida dos seus habitantes e sobre todo das mulleres. A ampla investigación realizada pola autoridade de mariña e pola prensa da época, salientou o labor desenvolvido no auxilio das vítimas. As tres heroínas recibirían recoñecementos e incluso a cidade de Vigo faríalle un multitudinario homenaxe no que se participou toda a cidade olívica.
Un ano despois do naufraxio, en 1922, o Congreso dos Deputados propuxo a concesión de condecoracións ás mulleres, homes e xente de Ribeira que se volcou na axuda e acollida das vítimas, ata o punto de que a prensa da época pediu a concesión do título de “Moi Nobre, Leal e Humanitaria cidade”, aínda que non se chegou a facer. As condecoracións e recompensas serían entregadas o 8 de xaneiro de 1924 polo secretario municipal ribeirense.
As historias levantarían co paso do tempo, unha falsa lenda sobre a súa intervención, afirmándose incluso que se dedicaran a quitarlle ós cadáveres o que levaban de valor para o cal non dubidaron en mutilalos dedos das vítimas. Pero a historia dos raqueiros ou praieiros, que provocaban os naufraxios e esperaban que a carga do barco chegase a terra, non teñen cabida nesta historia. Polo menos así o testemuña o capitán, o segundo oficial e o resto dos que se salvaron.
Estes comentarios desmentidos nos documentos oficias -existe un no que aparece o recuperado dos corpos-, na investigación da prensa e nas declaracións dos superviventes, causaron un gran malestar nas mulleres e nos paisanos da aldea. Sería a garda civil e principalmente os carabineiros, os que se encargarían de facer esa operación. Curiosamente os veciños pensaron que os axentes se quedaron co que collían dos cadáveres. Sen embargo o expediente existente no arquivo da causa, amosa como o rescatado foi entregado ás familias das vítimas, desmentindo deste xeito o roubo duns e doutros. Elas participarían anos despois no rescate doutros dous barcos que embarrancarían tamén na illa.
A falsa lenda correu un tupido velo polo papel que xogaron os veciños, e eles laiábanse dos comentarios que se fixeron sobre o seu labor no rescate. Tal vez por iso esqueceuse a historia ata que logramos recuperar aquela tráxica historia, hoxe presente na historia da comarca.
María, da que lembramos hoxe o seu trinta pasamento, casaría na década dos anos vinte con Fidel Sampedro Crujeiras, mariñeiro co que se trasladaría a Aguiño e con quen tería tres fillos María, Dionisio e Manuela a única que aínda vive.
Sirva este artigo para lembrar o papel das heroínas e heroes de Sálvora e do vapor-correo Santa Isabel e das súas 213 vítimas.
1930 Heroína riveirense hai 90 anos
Na década dos anos noventa recuperei para a historia local de Riveira a historia do naufraxio do “Vapor-correo Santa Isabel”. Un transporte marítimo non que faleceran 213 persoas o 2 de xaneiro de 1921.
Sería cunha serie de artigos publicados en varios xornais galegos nos que aparecerían amais por primeira vez, fotografías de como era o buque. De aí nacería o libro “Sálvora, memoria dun naufraxio. A traxedia do Santa Isabel”, e con recuperaríase o papel dás heroínas de Sálvora, que por certo foran CATRO e non tres como algúns se empeñan en poñer. Unha delas interviría decididamente desde outra dorna. E iso sen esquecer tampouco ós homes que tamén intervirán no salvamento e que recibirían recoñecemento oficial.
Pero hoxe traio a esta páxina a outra heroína de 17 anos tamén de Riveira. Corría o ano 1930 e a Sociedade Española de Salvamento de Naufragos concedía unha medalla e un premio en metálico á moza Dolores Fernández Sarasqueta, quen como recollía a prensa da época era homenaxeada en Vigo a principios de novembro dese mesmo ano. A moza salvou a unha meniña de dez anos de morrer afogada o 3 de setembro.
Hoxe reproduzo parte da páxina da publicación “Mujeres españolas” do 9 de novembro de 1930 na que se recollía o acto da homenaxe feita na cidade olívica a esta riveirense, da que por certo se cumplen 90 anos da súa heroicidade.
Aniversario do Santa Isabel. 99 anos do seu afundimento
Este 2 de xaneiro cúmprense 99 anos do naufraxio do vapor-correo Santa Isabel, que embarrancou nos baixos de Sálvora ocasionando a morte de 213 persoas, delas 64 nenos. Un grupo de alumnos da Facultade de Comunicación da Universidade de Santiago realizaron un documental titulado ‘‘ A lenda do Santa Isabel ‘‘.
O guión da reportaxe mistura lenda e historia e así unen a tradición de Mariña e a historia do naufraxio do buque. O documental recolle a morte de Roldán e como a serea Mariña decide regresar ás profundidades das augas de Sálvora. Antes bota unha maldición: o primoxénito de cada liñaxe dos Mariño debe ser entregado ao mar onde morrerá afogado. Os autores do documental fan a conexión co naufraxio do Santa Isabel onde faleceron boa parte da pasaxe e da tripulación e do que unicamente se salvaron 53 persoas.O documental recolle a lenda como simbolismo da cantidade de xente que morre no mar e o pesar que causa nunha comunidade que vive del como é a destas costas. De feito, a reportaxe remata coa seguinte pregunta retórica: Cal é a familia desta comarca que non ten mortos no mar?.
Na reportaxe interveñen Xosé María Fernández Pazos, historiador, xornalista e mestre ribeirense, autor do libro “Sálvora, memoria dun naufraxio. A traxedia do Santa Isabel”, texto no que se recuperou hai mais de 20 anos a historia do naufraxio e as lendas da illa ribeirense; tamén falan o escrior Antonio Piñeiro, profesor, escritor e historiador, Pura Fernández Gude, sobriña de María Fernández Oujo, unha das heroínas de Sálvora e Manuel ‘De López’ e Silva, dous mariñeiros xa retirados da comarca.
O documental empeza e remata falando sobre o mar e o seu simbolismo.As entrevistas foron feitas no Porto de Aguiño, no Faro de Corrubedo, no Porto de Palmeira e en O Castro en Castiñeiras. Tamén foron gravados planos na Illa de Sálvora, na Praia da Catía, en Corrubedo, en Palmeira e en Ribeira, entre outros lugares.
O documental “ A lenda do Santa Isabel ” foi gravado e editado por Antonio Mosquera Montoya, Ana Rial Maneiro, Iago Sánchez Caridad, Laura Seijo Vigo, Pablo Montero Castro, Pablo Portela Rodríguez e Sara Pérez Seijo, que traballaron intensamente na guionización, entrevistas e recursos do documental durante varios meses.
A web de historia ribeirense www.riveira.eu recolle un apartado centrado en artigos e reportaxes sobre o vapor-correo entre eles o feito polo programa “O Mar” da TVG polo propio autor do libro en 1999 e posteriormente en 2013 outra reportaxe sobre a traxedia que levaría o nome de” O Titanic Galego“.
En marzo de 2019 presentouse no Museo Municipal de Riveira o inicio da gravación da película que usa a historia do Santa Isabel como base e que se estrenará esta primavera baixo o título “La Isla de las Mentiras” dirixida por Paula Cons e que conta con Nerea Barros, Darío Grandinetti, Aitor Luna nos papeis principais.
“Herrera en COPE” trata este luns 30 de setembro o debate da B e da V de Santa Uxía
20190930.- O programa da cadena COPE tratará esta maña a partir das 12 do mediodía a polémica do uso da “b” ou da” v” no topónimo da capital barbanzán. O programa presentado por Jon Uriarte dentro de “Herrera en Cope” será en emisión nacional.
O tema volta a actualidade a raíz dunha proposición no pleno municipal de setembro que esta tarde debatirá o cambio do haxiotopónimo. A proposición faina o PsdeG- Psoe e con caseque total seguridade sairá a B polo que se modificaría o nome de Santa Uxía de Riveira aprobado polo pleno o 11 de novembro de 1984, sendo alcalde o socialista Ventoso Mariño.
Artigo sobre a historia.- Desde 1600 aproximadamente Santa Uxia escribeuse con V. Sería Jerónimo del Hoyo cando era coéngo cardeal da igrexia de Santiago e como visitador da diócese encargado de percorrer os lugares que eran propiedade do arcebispado e rexistrar os seus bens que se extendería a V. Como resultado desas visitas realizadas en 1606 escribiría as “Memorias do Arcebispado de Santiago” editadas 1607 e que se encontran no arquivo da SAMI Catedral de Santiago. A obra sería publicada por edicións Porto a mediados do século pasado en Santiago.
Con anterioridade Santa Uxía aparece por primeira vez citada nun documento de 1387 cando o coéngo cardeal don Bernardo Domínguez deixa unha cantidade de cartos para que se celebren misas pola sua alma a varias parroquias entre elas a de Santa Ougea de Ribeira. En 1432 os diezmos eclesiásticos do “ Liber Tenencia del Horreo o memorial de la hacienda, rentas y pensiones” recolle a existencia de catro parroquias Palmeira, Oleiros, Carreira e Ribeira.
Os documentos posteriores siguen aparecendo co fonema b ata 1607 en que empeza a v. Seria nesta época cando amais o libro mais antiguo que se conserva da parroquia datado en 1633 e que aínda se conserva no arquivo diocesano, usa o fonema V.
A aprobación do uso deste fonema sería decidido no pleno a raíz do informe presentado polo cronista oficial de Ribeira, Carlos Garcia Bayón, quen basea o uso da v na existencia do apelido Mariño de Rivera, á sazón os señores da zona.
O uso da B voltaría a actualidade cando no ano 1969-70 o corresponsal de “El Correo Gallego”, único xornal que daquela publicaba novas diarias da cidade, troca o uso da v pola b. O único argumento utilizado para ese cambio era a tese de que a v fora imposta polos industriais cataláns que desembarcarían na comarca a mediados do século XVIII, é dicir uns 150 anos despois de empezar a usala v. O feito de selo único medio que tiña continuidade na información impulsou o uso da B, dándose a dicotomía de que os nativos da cidade escriben con V e os de fora con B.
Pouco a pouco nas novas xeracións imponse o uso da B, e a iso axuda o feito de que a “Toponimia de Galicia” establece que o nome se escribe con esa grafía o proceder a orixe da denominación da beiramar do nominativo latino da primeira declinacion “ripa”.
E asi hoxe seguimos a liortas co nome, os carteis da administración autonómica e os seus organismos con B e os locais con V. Mal que nos pese ós uvistas nesta discusión, e facendo caso da evolución latina e da historia, a razón e dos da B e a solución definitiva sera como a de Puebla e decir Pobra, Riveira será Ribeira.
Recoñecerán sen embargo que o de “Riveira” dáballe unha idiosincrasia que distinguía o pobo das mais de 500 “Ribeiras” que existen en Galicia. E xa postos hai que cambialo de Avenida do Malecón, palabra que non existe en Galego e que tería que ser Avenida do Dique, entre outras que en todo hai excepcións cando convén. Xosé M. Fernández Pazos
Documento más antiguo con referencia a Ribeira con B de 1387
Memorias do Cardeal Jerónimo del Hoyo 1607 en que se empeza a usala V
1960 Vista de Santa Uxía
Espectacular vista de Santa Uxía desde a Rúa Cristobal Colon. Apreciase en primeiro termo a Sala de Festas Cambeiro, á esquerda o tellado do Consistorio e á dereita as casas de protección oficial recén construidas da rúa Rosalía de Castro.
1945 Igrexa parroquial
Postal editada en 1945 na que se pode ver o templo parroquial. A presenza de fieis na entrada amosa que se estaba a celebrar un acto relixioso.
